Friday, March 14, 2014

Удирдагч бидэнд хэрэгтэй ч ...

Мориндоо мордоод дэлхийг эзлэх амархан, мориноосоо буугаад улсыг төвхнүүлэх хэцүү гэж Чингис хаан хэлсэн байдаг. 

Олон удирдагч бидэнд хэрэгтэй

Манай оронд жинхэнэ удирдагч хүн байна уу? Удирдагч хүн ямар зан авир, шинж чанартай байх тухай сурах бичиг, ном, сэтгүүлд хангалттай бичсэн байдаг. Гэхдээ эдгээр "онол"-ын дагуу өөрийгөө хөгжүүлж бүх ур чадварыг эзэмшлээ гээд хүлээн зөвшөөрөгдсөн удирдагч болохгүй. Харан энэхүү онолд заасан зүйлүүдийг өөрийн орны хөрсөн дээр буулгах нь зүй ёсны хэрэг. Жинхэнэ удирдагч хүн манай орны аль ч салбарт хэрэгтэй байна. Улс төр, бизнес, нийгмийн салбарт тэр тусмаа олон хүний хүндэтгэлийг хүлээсэн, олон хүнийг араасаа дагуулсан, өөрийгөө болон өөрийн үзэл бодлоо хүлээн зөвшөөрүүлсэн тийм удирдагчдыг олноор бий болгож байж улс орон хурдацтай хөгжих нь дамжиггүй.

Өнөө цагийн удирдагчдын үнэн төрх

Удирдагчдын ихэнхи нь төрмөл, цөөн хэсэг нь удирдлагын ур чадвараа хөгжүүлснээр нийгэмд байр суурь эзэлж өөрийгөө хүлээн зөвшөөрүүлсэн байдаг. Гэхдээ хэрэглээгүй авъяас зэвэрдэг, ашиглаагүй булчин агшдаг, тогтоол ус өмхийрдөг гэдэг шиг хичнээн авьяас байгаад түүнийгээ байнга хөгжүүлж гэмээнэ жинхэнэ удирдагчийн ур чадварыг олж авах биз ээ. Удирдагч хүн өдөр бүр өөрийгөө хөгжүүлдэг. Өөрийгөө хөгжүүлэх олон арга хэлбэрийн нэг нь ном, сэтгүүл унших, бусдын туршлагаас суралцах арга хэлбэр байдаг. Манай олон удирдагчидад унших зав хомс байдаг гэж хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр өгсөн ярилцлаган дээрээс уншиж, сонсож байсан. Удирдагч хүн бүгдийг мэддэг байх ёсгүй л дээ, харин юу мэдэж байх ёстойгоо мэддэг байх хэрэгтэй. Зарим хүмүүс сайн мэдлэгтэй болсоноор удирдагч болчих юм шиг боддог байх. Тэгвэл их дээд сургуулиуд, шинжлэх ухааны байгууллага дээр очиж мундаг мэдлэгтэй хүмүүс үнэхээр удирдаад байна уу, үгүй юу гэдгийг харахад болно. Удирдагч хүн бусдыг хөгжүүлдэг, өөр нэгэн удирдагчийг төрүүлдэг байх ёстой. Сайн тамирчид дараа үеийн сайн тамирчинг бэлддэгтэй адил, дараа дараачийн сайн удирдагчдыг бэлтгэж байж улс орон хөгжинө. Зарим нэг нь сайн удирдагчийг бэлдээд байвал өрсөлдөгчөө бэлдээд байгаа юм биш үү гэсэн хардлагаар энэ асуудалд хандах явдал байдаг. Ийнхүү бодож байх зуур бусад орны удирдагчид өөр өөрсдийн удирдагчдыг бэлтгэн гаргаснаар бидний өрсөлдөх ёстой гадаад зах зээл дээр өөрсдийн байр сууриа эзэлсээр байна. Өрсөлдөх талбар зөвхөн Монголоор дуусаагүй гэдгийг сануулмаар байна. Тиймээс сайн удирдагчдийг олноор бэлтгэснээр олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн бараа, үйлчилгээг бий болгох өөрсдийн байр сууриа эзлэх учиртай.

Манайд бас нэгэн дутагдаад байгаа явдал нь бусдад эрх мэдлээ шилжүүлэн өгч чадахгүй байгаа явдал. Мэдээж өөрийн байгуулсан компанийхаа үйл ажиллагааг хэн нэгэнд даатгана гэдэг амаргүй. Ийм үзэл бодолтой явбал тухайн бизнес тэрхүү удирдагчаараа дуусах болно. Хамтран ажиллаж байгаа хүмүүстээ итгэл хүлээлгэж, тухайн төслийг гүйцэтгэх эрхийг нь хариуцлагатай нь цуг олгохоос бүү ай. Энэ байдал ялангуяа манай төрийн байгууллагын удирдлагуудад ажиглагддаг. Төрийн бус байгууллагаар төрийн зарим үйл ажиллагааг гүйцэтгүүлж болох эрх зүйн орчинтой боловч одоогоор энэ үүргээ бусдад бүрэн шилжүүлсэн төрийн байгууллага байхгүй л байна.

Ямбыг нь эдэлж байгаа бол ялыг нь бас үүрэх ёстой гэсэн үг байдаг. Олон улсын жишгээр эрх мэдэл, эрх чөлөө 2 урвуу хамааралтай ухагдахуун. Харин үүрэг, хариуцлага 2 өөр хоорондоо шууд хамааралтай. Манай олон компанийн захирлууд, төрийн байгууллагын удирдлагууд эрх, үүргээ сайн мэддэг, бүр түүнийгээ хэтрүүлэн эдэлдэг хирнээ хариуцлага хүлээх чадвар сул байгаа нь харамсалтай. Энэ талын соёл манай нийгэмд төлөвшөөгүйн уршигаар эцсийн бүлэгт иргэд хохирч байна. Эх орон, иргэдэд уршигтай шийдвэр гаргасан албан тушаалтан өөрөө түүнийгээ ухамсарлан суудлаа тавьж өгдөг соёл (ёс суртахуун гэвэл илүү оновчтой ч байж мэдэх юм) бий болсоноор манай улс зөв зам руугаа орно. Та бүгд мэднэ дээ, өндөр хөгжилтэй орны улс төрийн өндөр албан тушаалтан буруу шийдвэр гаргасан, тэр ч байтугай буруу үг хэлсэнийхээ төлөө албан тушаалаасаа сайн дураараа огцордог. Энэ нь тухайн нийгэмд өөрийн байр сууриа бага зэрэг алдаж байгаа хэдий ч өөрийгөө хариуцлага хүлээх чадвартай гэдгээ харуулан бусдаас хүндлэл хүлээх нэгэн арга юм. Аливаа хүн буруу зүйл хийчихээд буруугаа хүлээн зөвшөөрдөг, дараагийн удаад тэрхүү алдаагаа давтахгүйг хичээдэг байх нь ухамсарт нийгэмд хөгжин дэвших үндэс нь болдог гэдэг. Гэтэл манай нийгэмд улс төрчид буруу алхам хийчихээд ядаж “уучлаарай” гэж хэлж чадахгүй байгаа нь энэ нийгмийг ухамсарт нийгэм гэж үзэхгүй байгаа эсвэл ард иргэдийг дорд үзэж байгаагын нэгэн илрэл. Тиймээс үр хойчоо хүмүүжүүлэхдээ ядаж л уучлалт гуйж чаддаг болгомоор байна, буруугаа ухамсарласан уучлалт шүү.

Олон хүмүүс өөрийнхөө зөв байсныг батлахын төлөө амьдарч байна. Эдгээр хүмүүс бусадтай нийлээд амжилтанд хүрэхийн төлөө өнгөрсөндөө биш өнөөдөртөө амьдарч яагаад чадахгүй байна вэ. Миний бодлоор эдгээр хүмүүс зөв зүйл хийж байгаа бусад хүмүүсийг хүлээн зөвшөөрч чаддаггүй, өөрийн алдаатайгаа эвлэрч чаддаггүй хүмүүс байдаг юм болов уу. Үүний нэгэн жишээ нь: Буян компанийн захирал Жаргалсайхан. Энэ хүн өөрийн зөв гэдгийг нотлох гэж хамаг энергиэ зарцуулаад байгаа нь ярилцлагуудаас нь харагддаг. Тийм ч болохоор оролцсон сонгууль бүртээ амжилт олохгүй байгаа болов уу.

Биднийг удирдагчаа хүлээн зөвшөөрөхгүй мунгинаж байх хойгуур дэлхийн хүн ам өсөн хөгжиж бусад орнуудад олон тооны удирдагчид төрөн гарсаар байна. Тэдгээр удирдагчдаар манлайлуулсан хүмүүс дэлхийн зах зээл дээр байр сууриа эзлэн бидний авч болох ёстой байсан боломжуудыг бага багаар олзолсоор байгааг эргэн нэг харах цаг нь болсон. Тиймээс эхлээд өөр хоорондоо дайсагнасан, атаархсан, үзэн ядсан, өш хонзон санасан үзлээ өөрчилцгөөе.

Ертөнц дээр 2 төрлийн хүн байдаг гэдэг. Сайн эсвэл муу, сайхан эсвэл муухай, эр эсвэл эм, ухаантай эсвэл тэнэг аль нь биш, харин бусдыг өөд нь татдаг эсвэл доош нь чангаадаг гэж 2 төрлийн хүн байдаг. Манай нийгэмд тамын тогооны үлгэрээр бусдыг доош нь чангаадаг төрлийн хүн олон байдаг гэж ярьдаг боловч үнэндээ сүүлийн үеийн залуусын бодол өөрчлөгдөж бусдыг өөд татдаг, нэгнийгээ дэмждэг, урам хайрладаг төрлийн хүмүүс олон болж байгаад сэтгэл хангалуун байна. Одоо л бид ухаалаг нийгэм рүү хөтлөгдөж байгаагын илрэл энэ буй за.

Бид юунаас эхлэх ёстой вэ?

Дээр бичсэнтэй ижил зүйлийг гадаад, дотоодын олон хүмүүс ярьж, бичдэг. Бид нар өөрсдөө ч сайн мэдэж байгаа. Харин энэ сөрөг үзэгдлүүдийг арилгах, дараагийн зөв үйлдэл рүүгээ хэрхэн орох талаар бичихгүй байхын аргагүй.
Байдлыг бодитоор тусгаж авч алдаа, оноогоо дэнсэлдэг баймаар байна. Зарим залуус хэт хялбар аргаар амьдрах хүсэлдээ хөтлөгдөөд амьдралын мөн чанарыг өнгөцхөн хараад байна. Хүн бүр энэ ертөнцөд өөрийн гэсэн үүрэгтэй, мөн өөрийн гэсэн дүртэй. Бусдын амьдралыг хараад түүнтэй адилхан тавилан эдлэх гээд азтай мөчийг хүлээх шаардлагагүй, бусдын дүрд өөрийгөө тавьж “жүжиг” тоглох гэж мэрийх хэрэггүй биз ээ. Өөрийнхөө бодит дүр төрхийг л олохын тулд дараахь хэдэн зүйлийг хиймээр байна.

  • Хариуцлага хүлээх чадвартай баймаар байна. Буруу зүйл хийсэн бол уучлалт гуйж сурах хэрэгтэй. Бусдад бурууг тохох гэж оролдохоосоо илүүтэй өөртөө байгаа буруу зүйлийг нээн илрүүлэх нь амжилтанд хүрэхэд чангаагаад байгаа саадыг таягдан хаяж байна гэсэн үг.
  • Бусдыг зөв зүйл хийж байхад нь урамшуулж чаддаг байх. Хүнд өгөхөд өөрөөс нь ямар ч зарлага гаргадаггүй хирнээ авч байгаа хүнд эрч хүч, итгэл үнэмшил өгдөг зүйл бол урмын үг, инээмсэглэл хоёр. Урмын үг хайрлахдаа манж зан хэрэггүй, харин ч энэ нь тухайн хүнийг эвдэх эх үүсвэр нь болдог. Зарим хүмүүс бусдаас магтаал сонсох гэж эсвэл алга ташуулах гэж “мундаг” зүйл ярьж, бичдэг. Үүнийг бодитоор дүгнэж зөв зүйлээ л үнэн сэтгэлээсээ урамшуулцгаая.
  • Аль нэг улс төрийн намыг даган туйлширмааргүй байна. Зарим залуус нам дагаж хялбар аргаар амьдарчих хүсэлдээ хөтлөгдөөд байна. Үнэхээр төрийн хариуцлагатай алба хаших бэлтгэл нь хангагдсан гэж өөрийгөө үзэж байгаа бол шийдвэртээ бат зогс. Харин энэ бэлтгэл нь хангагдаагүй, албан тушаалаа ашиглаж амьдралаа гоё болгоно гэж бодож байгаа бол том эндүүрэл. Манай нийгэм ухаажиж байна, алсдаа өөрийгөө л боомилох алхамаа хийж байна гэж ойлгох хэрэгтэй. Аль ч намд сул тал, давуу тал байгаа. Түүнийг бодитоор үнэлж цэгнэдэг баймаар байна. Ингэж байж улс төрөөс ангид амьдрах, нийгмийн сэтгэлгээг эрүүлжүүлэх болов уу. Өндөр хөгжилтэй оронд иргэд нь тэр аяараа улс төржсөн, улс төрөөр амьсгалсан нийгэм байдаггүй.
Эцэст нь өөрийн өмнөө байгаа хийх ёстой зүйлээ л хийцгээе. Бусад нь сайн явбал атаархахаа болъё, муу явбал гоочлохоо болъё. Өөрөөр хэлбэл хэрэгтэй дурласан ард түмэн байхаа болих цаг нь болжээ.

No comments: