E-wasting буюу цахим хаягдал

Нэг удаагийн хичээл дээр цахим хаягдалын талаар хэлэлцүүлэг явагдсан юм. Эхэндээ ч e-wasting гэхээр яг юу ярих гээд байгаа юм бол гэж гайхаж байлаа. Тэгсэн энэ хүрээнд бүх л төрлийн электрон барааны хаягдалыг оруулдаг юм байна. Сүүлийн үед өндөр хөгжилтэй орнуудад хуучин эсвэл чанарын шаардлага хангахгүй компьютер, тоног төхөөрөмж, мөн гар утаснуудаа яахав гэсэн асуудал гарч түүнтэй холбогдуулан бүр хууль, журам хүртэл гаргасан байх юм. АНУ-ын Калифорни мужид л гэхэд гар утасаа хаяж болохгүй гэсэн хууль гарлаа гэж сонсож байсан юм байна. Тэдгээр улсууд хөгжиж байгаа болон ядуу орнууд руу өөрсдийн цахим хаягдлаа зөөж бүр дээр нь нэмж тухайн улсдаа мөнгө төлж байх юм. Нөгөө улсууд нь үнэгүй юмтай болсондоо баярлаад харин дээгүүрх томчууд нь мөнгийг нь авчихдаг гэж ярьж байна лээ. Тухайлбал: АНУ Хятад руу, Австрали Индонез руу, Эмират Пакистан руу цахим хаягдлаа зөөдөг юм байна. Тэгтэл манайхан нөгөө л Хятадаасаа тэр цахим хаягдлаас тодорхой хэмжээгээр худалдаж аваад байдаг. Тэр авсан юмнууд нь чанарын шаардлага хангаагүйн улмаас богинохон настай, гацдаг гэх бухимдал төрүүлэх зүйл бишгүй байдаг. Ингээд бодохоор эцсийн хогийн цэг нь Монгол болж хувираад байгаа ч юм шиг. Одоо он гараад нөгөө гаалийн татварын хөнгөлөлт тодорхой тоног төхөөрөмжин дээр байдаг байсан түүнийгээ цуцалж байгаа юм байна.

Цахим Монгол хөтөлбөрийн хүрээнд тодорхой хэмжээний айл өрх, албан байгууллага компьютертэй болсон нь сайшаалтай. Сайны хажуугаар саар гэж тэдгээрээс хэд нь цахим хаягдал байсан бол мөн хэд нь удахгүй цахим хаягдал болон хувирах бол доо. Манай ажил дээр (одоо ажиллахгүй байгаа л даа) Siemens-ийн компьютерууд байдаг байлаа. Үнэхээр сайн ажиллагаатай бусад урд зүгийн шинэ компьютерууд эвдрээд байхад нөгөө хэд маань явж л байдаг. Даан ч хичнээн сайн ажиллаж байсан ч хоцрогдсоны улмаас жагсаалаас гарч билээ. Нөгөө хямд үнэтэй муу компьютерууд нь байс гээд л эвдэрнэ, тэгээд эд ангийг нь сольж байна гэж мөнгө зарлагадна. Заримдаа бүр хард дискэнд нь баахан bad sector үүсээд хүний хөдөлмөрийг юу ч үгүй болгох нь ч бий. Тиймээс чанарын шаардлага хангасан компьютерийг хэрэглэх нь зүйтэй байх.

Энд өөрийн санааг хэлэх гэсэн юм. За тэр гар утас гэх мэтийн жижиг зүйлүүдийг энэ удаад ярихаа больё. Манай улсад орж ирж байгаа компьютеруудыг брэндээр нь ангилж татвар ногдуулдаг болох хэрэгтэй. Жишээ нь: Dell, IBM, Sony гэх мэт чанарын өндөр шаардлага хангасан компьютеруудад бол татваргүй байж яагаад болохгүй гэж. Мөн түүнээс гадна машинд ногдуулдаг татвар шиг хэдэн онд үйлдвэрлэснээс нь хамаарч татвар ногдуулдаг байх нь зүйтэй. Ингэж байж манайхан чанартай компьютер, техник хэрэгсэлтэй болж төдий хэмжээгээр цахим хаягдал ч буурна гэж бодож байна.