Старт-ап үндэстэн номын дүгнэлт

Старт-ап үндэстэн номыг унших явцад өөрт төрсөн дүгнэлтийг товчлон хүргэж байна. 

• Даруу төлөв зан нь өөрийгөө бусдад ойлгуулах, илэрхийлэх, улмаар өөрийгөө бодитоор үнэлүүлэхэд саад болдог. Тиймээс өөрийн үзэл бодол, нөхцөл байдал, хийсэн ажил, хийж чадах боломжоо бодитоор илэрхийлэх хэрэгтэй.
• Бүтэлгүйтэл бол албаар хийдэг зүйл биш, харин ч бүтэлгүйтлийн дараа туршлага хуримтлуулсан байдаг. Нэг бүтэлгүйтсэн хүнийг түлхэх биш дараагийн ээлжинд амжилт гаргах магадлалтай гэж дэмжих ёстой. Харвардын их сургуулийн судалгаагаар бүтэлгүйтэл үзсэн 5 хүний нэг нь дараагийн удаад амжилт олдог гэсэн судалгаа байдаг. Бүтэлгүйтлийн ард гаргасан хүчин чармайлт, оролдлого, хөдөлмөр, цаг хугацаа, стрессийг үнэлэх нь зүйтэй. Тиймээс бүтэлгүйтлийг түмний доог болгох хэрэггүй.
• Удирдах албаны хүмүүс бусдад шийдвэр гаргах эрх шилжүүлж чаддаг байх ёстой. Израйльчууд залуу хүмүүст итгэл хүлээлгэн шийдвэр гаргах, түүнийхээ хариуцлагыг үүрэх боломжийг олгодог. Энэ боломжоо цэрэг армийн ажиллагаа, дайны үед олгодог нь залуу хүмүүст алдах эрхгүйгээр богино хугацаанд оновчтой шийдвэр гаргах чадварыг олгодог. Ингэж бодит амьдрал дээр шийдвэр гаргах түүнийхээ үр дүнг үздэг нь аливаа шийдвэрийг гаргахад зоримог, өөртөө итгэлтэй болгодог байна.
• Израйльчууд мэтгэлцээний өндөр соёлтой ард түмэн. Аливаа хүнтэй харьцахдаа зэрэг зиндааг харгалзан үздэггүй, харин өөрийн үүргээ ухамсарласан байдал нь өөрийн үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх боломжийг бүрдүүлэхээс гадна өндөр тушаалтныг ухамсартай, ёс зүйтэй, удирдан манлайлах чадвартай байхыг шаарддаг. Жишээ нь: цэргүүд өөрсдийгөө удирдаж байгаа офицерыг чадвар муутай байвал ажлаас нь халах боломжтой байдаг тул тухайн офицер цэргүүдээ удирдан манлайлах өндөр ур чадвар эзэмшиж байнга хичээх шаардлага гардаг. Тиймээс ч  цолноос илүү бүтээмжийг дээдлэх хандлага дэлгэрсэн.
• Нэгэнт зэрэг зиндаа, нас чухал биш учир хувь хүн өөрийгөө үнэлэх байдал, зарчимч чанараа чанд баримталдаг.
• Израйль залуус 23 нас хүрэхдээ төлөвшсөн, өөрийн гэсэн үзэл бодол нь тогтсон, дүн шинжилгээ хийх, бие дааж шийдвэр гаргах чадвартай болсон байдаг.
• Манлайлал бол бусдад итгэл үзүүлэх, үр дүнд хүрэх, ёс суртахууныг баримтлах, урам зориг хайрлах, хүндлэл үзүүлэх чадвар юм.
• Эх орноо гэсэн чин сэтгэлтэй бизнесмэн, улстөрчид эдийн засгийн хөгжил, улс орны өрсөлдөх чадварыг бий болгож байна. Жишээ нь: Ерөнхий сайд байсан хүн залуу хүнд итгэл хүлээлгэн өөрийн нэр хүндээрээ дэнчин тавьж дэлхийн том компаниудын удирдлагуудтай өөрийн биеэр уулзалтыг зуучлан, удирдах нь тухайн залууг дэмжиж байгаадаа бус тухайн залуугийн хийж байгаа ажил нь улсын хөгжилд их хувь нэмэр оруулна гэсэн үүднээс чин сэтгэлээсээ тусалж байгаа эх оронч сэтгэлийн илрэл гэлтэй.
• Хориглох тусам ухаан зарцуулна. Зовж үзсэн ард түмэн ухаан сууж, аливаа асуудлын ард гарах чадвартай болдог. Эрх чөлөөгөө боолгуулж байсан болохоор аялах болон аяллын үед хөтөлдөг “ном бүтээх” соёлтой болсон. Энэхүү ном нь дараа дараагийн аялагчдад гарын авлага болж хэрэглэгдэх учиртай.
• Засгийн газраас залуусаа, стартапуудаа маш хүчтэй дэмждэг. Бусад улсуудын хөрөнгө оруулалтыг татахад засгийн газар нь манлайлж хөрөнгө оруулалтын сан бүрдүүлдэг. Нээрээ л тухайн улсын засгийн газар нь итгэл үнэмшилгүй бөгөөд дэмжихгүй бол гадны улс орнууд юу гэж тухайн энтрепренёруудыг дэмжих вэ дээ.
• Цэргийн алба нь 3 жилийн хугацаатай байдаг бөгөөд их сургуулийн дайтай сургалтад хамрагддаг. Дээр дурдсанчлан цэрэгт шийдвэр гаргах, дүн шинжилгээ хийж сурдаг. Цэргийн алба хаасны дараа жил бүр нэгээс дөрвөн долоо хоногийн хугацаатай эргэн нэгдэж сургуулилт хийх нь дан ганц байлдааны бэлэн байдлыг хангахаас гадна өөр хоорондоо илүү ойр дотно болж, багаар ажиллах, ойлголцох чадвар нэмэгддэг. Энэ нь цэрэгт цуг алба хаасан үе тэнгийнхэн “амь нэг”-тэй болох хөтөлбөр юм.
• Энтрепренёр хүний заавал эзэмших чадвар бол эрсдэл үүрэх, санаачлгатай байх, овсгоотой байх явдал юм.
• Бүтээлч байх чадварыг хөгжүүлэх, эрүүл шүүмжлэл, илэн далангүй байдал, тулгамдаж байгаа асуудлаа бусадтайгаа хуваалцах, алдаа гаргаснаа хүлээн зөвшөөрч тухайн алдаанаасаа юу сурснаа бусадтайгаа хуваалцах соёл нь энтрепренёруудыг амжилтад хүргэдэг. Өөрийг өмөөрөх болон нэрэлхүү зан нь хэзээ ч амжилт руу хөтлөхгүй.
• Гуравдагч улс (Монгол ч гэсэн энэ ангилалд хамрагддаг) бол гараанаас байнга хойно гарч байдаг учир ямар нэгэн зүйлээрээ гарамгай байж өөрсдийн дархлаа, өрсөлдөх чадварыг бий болгодог.
• Хамгийн чухал баялаг бол хүн, түүний мэдлэг, ур чадвар, нэр хүнд, харилцагчдадаа бий болгосон итгэл юм.
• Үйлдвэр нурвал барьж болно, харин итгэл алдарвал босгож чадахгүй. Тиймээс Израйльд дайн болж байхад Интелийн үйлдвэрлэлийг зогсоохгүй үргэлжлүүлсээр байсан. Тиймээс ямар ч саад бэрхшээл Интелийн үйлдвэрлэлийг зогсоож чадаагүй юм.
• Стартап бизнес эрхлэх сайн тогтолцоог бий болгож, таниулж чадсанаар урт хугацаанд үр дүн нь гарч чадварлаг мэргэжилтэнтэй, хөрөнгө оруулалтыг татах орчинтой, тогтвортой улс төртэй болжээ.
• Цэргийн албыг өөрөөр хэлбэл цэргийн аж үйлдвэр гэж нэрлэж болохоор түвшинд сургалт болон практик ажлуудыг хийдэг. Ямар чиглэлийн анги салбарт очихоо арван жилд сурч байхдаа шийдэж сурлагаар нь эрэмбэлсний үндсэн дээр тухайн цэргийн ангиа сонгодог (манай ЭЕШ шиг). Технологийн чиглэлээр цэргийн алба хаах залуус 3 жил цэргийн алба хаасны дараа 6 жил тухайн чиглэлээр дахин цэргийн алба хаах ёстой. Энэ хугацаанд суралцаж, ажилласны эцэст жинхэнэ технологич болон бэлтгэгдсэн байдаг.
• Израйль хүн ам цөөхөн (8 сая гаруй) учир өрсөлдөх чадвараа нэмэгдүүлэхийн тулд нэг хүн олон төрлийн ур чадвар эзэмших шаардлага тулгардаг.
• Хэт нарийн төлөвлөж түүнийгээ дагадаг байвал бусад хүмүүс тухайн төлөвлөгөөг нь мэдчихвэл маш аюултай байдаг тул зорилгоо тодорхойлчхоод түүндээ яаж хүрэх, хурдан хийх зэргээ өөрсдөө шийдвэрлэн ажиллахыг илүүд үздэг.

-->

Итгэлцлийн жил - 2015 он

2014 он улс орны хувьд ойлголцол, ухаарлын жил боллоо гэж дүгнэж байна. Улс төрийн намууд хоорондоо ойлголцлоо, ард түмэн, хувийн хэвшлийнхэн улс төрийн шийдвэрээс ямар их хамааралтай вэ гэдгийг биеэрээ, бизнесийн хумигдлаараа ухаарсан. Бид ойлголцлын үүд хаалгыг нээнэ гэдэг том дэвшил, олон ажлын эхлэл, цаашлаад хөгжлийн нэг алхам. Тиймээс улиран өнгөрч байгаа жилдээ бидний Монголчууд хөгжлийн төлөө нэг том алхам хийсэн сайхан жил болж өнгөрлөө.

Манай гэр бүлийн хувьд ч мөн бурханы шашин, бясалгалын дамжаанд хамрагдсанаар амьдралыг өргөн хүрээнд харах ухаарлыг төрүүлсэн, бусдын сайн сайхны төлөө хүмүүнлэгийн ажил эхлүүлсэн, үр хүүхэд сурлагын амжилт, алтан медалийг ихэрлүүлсэн, найз нөхөд, журмын андуудын хувьд ойлголцлоо улам гүнзгийрүүлсэн, хувь хүний хувьд хөгжиж, ур чадвараа нэмэгдүүлсэн, ном уншиж нүд тайлсан жил улиран өнгөрч байна.

Ирж буй 2015 он бидний хувьд итгэлцлийн жил болоосой гэж хүсэж байна. Бид ойлголцож чадсан юм чинь итгэлцэж чадна. Итгэлцлийн жил хэмээн онцолдогийн учир ирэх жилийн хувьд бүтээн байгуулалтад зарцуулах хөрөнгө оруулалт бараг байхгүй учир итгэлцэлд тулгуурласан бүтээн байгуулалтыг хамтдаа хийх ёстой. Товчхон хэлбэл концессын гэрээгээр хувийн хөрөнгө оруулалтыг татан бүтээн байгуулалтыг хийх “их итгэлцэл”-ийг бий болговол энэ цаг үед хамгийн тохиромжтой хөгжлийн замнал юм. Манай салбарын хувьд урт, дунд хугацааны бодлогоо тодорхойлчихвол олон бүтээн байгуулалтыг хийхэд хувийн хэвшлийнхэн бэлэн байгаа.

Та бүхэндээ шинэ оны мэнд хүргэхийн ялдамд ирэх ондоо амьдрал нь цэцэглэсэн, амьжиргаа нь дээшилсэн, эрүүл энх, баяр баясал, аз жаргалаар дүүрэн байхыг хүсэн ерөөе.

Эх хэлээ хамгаалахад төрийн бодлого дутагдаж байна

Төрийн соёрхолт зохиолч, яруу найрагч Зундуйн Дорж “Хэл, хил, мал гуравтайгаа байхад хэн баян? Монгол баян” гэж нэгэнтээ хэлж байжээ. Үнэхээр манай орны хувьд дээрх 3-н эрдэнэ бол эх орны маань үнэт зүйлс, тусгаар улсын баталгаа, бидний бахархал юм.

Гэтэл сүүлийн үед манай залуусыг эх хэлээрээ ярьж чадахгүй байна, үгийн баялаг муутай байна гэх мэт шүүмжлэл ихээр гарах болсон. Үнэхээр Монгол хэлний маань үг асар баялаг хирнээ бидний өдөр тутам хэрэглэж байгаа үгс цөөн тоонд эргэлдэж байгаа нь хэрэглэгдэхгүй байгаа үгсийг сэргээн хэрэглэхээс илүүтэй хэрэглээнээс хасагдаж байгаа үгсийг ядаж багасгах талаар бодолцох шаардлагатай гэдгийг анхааруулж байна.

Шинжлэх ухааны академийн Хэл зохиолын хүрээлэнгийн эрдэмтэд “Монгол хэлний тайлбар толь”-ийг дахин эмхэтгэж хэвлэсэн гэсэн мэдээ энд байна. Энэхүү толь бичиг нь 180,000 төгрөгийн үнэтэй борлуулагдаж байгаа нь иргэд худалдан авч, эх хэлнийхээ мэдлэгийг сайжруулахад хэтэрхий үнэтэй. Мөн ийм өндөр үнэтэй болохоор цөөн тоогоор хэвлэж байгаа юм шиг байна лээ. Ийм өндөр үнээр борлуулахад дээрх нийтлэлд бичсэнчлэн өргөн олон, оюутан залууст уг толь нь хүрч чадахгүй гэдэгт итгэлтэй байна.

Хэрвээ төр эх хэлээ хамгаалах бодлого барьж байгаа бол энэхүү толь бичгийг дахин эмхэтгэх төслийг санхүүжүүлээд олон түмэнд ядаж хэвлэлийн үнээр нь борлуулсан бол хогны уутанд мөнгө хаяснаас л илүү оюуны хөрөнгө оруулалтыг ёстой л өргөн олны тархинд хийх байсан юм. Энд бяцхан тооцоо хийе.

Монгол хэлний дэлгэрэнгүй тайлбар толь нь нийт наяад мянган толгой үг, 120 орчим мянган үг хэллэг байна гэж бичсэн байна лээ. Нэг эрдэмтэн өдөрт 12 толгой үг, 18 үг хэллэг толь бичигт оруулна гэж үзье. (Үнэндээ бол багаар бодож байгаа юм, учир нь урьд өмнө нь төрийн хөрөнгөөр хийгдсэн олон мянган үгсийг хуулбарлаад тавьчих учир үг нэг бүрийг дахин судлаад байх шаардлагагүй) Ингээд нэг сард ажлын 22 өдөр байдаг гэж бодохоор сард нэг эрдэмтэн 264 толгой үг, 396 үг хэллэг толь бичигт оруулахаар байна. Нийт 20-н эрдэмтэн ажиллана гэж тооцвол сард 5280 толгой үг, 7920 үг хэллэг болж байна. Одоо дээр дурдсан нийт 80 мянган толгой үг, 120 мянган үг хэллэгээр тооцоход 20 эрдэмтэн маань 16 сар ажиллах хугацаа гарна. Нэг эрдэмтэнд сарын 4 сая төгрөгийн цалин өгч уг төсөл дээр ажиллуулна гэж тооцоход цалингийн зардал 1 тэрбум 280 сая төгрөг, үүн дээр нэмээд төслийн удирдагч, ажилтны цалин болон үйл ажиллагааны зардалд 200 сая гаруй төгрөг болно гэж тооцоход ойролцоогоор 1,5 тэрбум төгрөгөөр энэхүү төсөл хэрэгжих боломжтой гэсэн үг. Өөрөөр хэлбэл хогны уутанд 6,7 тэрбум төгрөг нэг жилд зарцуулж байхаар нэг удаадаа 1,5 тэрбум төгрөг зарцуулаад эх хэлээ хамгаалах аян өрнүүлэх боломжтой болно. Харин төслөөс бий болсон бүтээгдэхүүний оюуны өмчийг төр эзэмших ёстой.

За ингээд өртөг шингээгүй буюу оюуны өмчийн үнэлгээ ороогүй үнээр олон тоогоор хэвлүүлэхэд хэвлэлийн зардал төдийлөн их гарахгүй бөгөөд ёстой л өргөн олноороо худалдан авч хэрэглэх боломжтой болно. Эцэст нь эх хэлээ хамгаалах гэлтгүй олон ажлууд дээр төрийн бодлого дутагдаж, бүр бодлого байхгүй ч байж магадгүй зүйлүүд олноор анзаарагдаж байна. 

Нэмж хэлэхэд үнэхээр л олон нийтэд өргөн хүрээгээр эх хэлээ "жинхэнэ утгаар" нь хэрэглүүлэх гээд байгаа юм бол энэ толь бичгээ гар утасны үнэгүй аппликэйшн болгоод app store, android market (google play) дээр байршуулчихмаар юм.

Удирдагч бидэнд хэрэгтэй ч ...

Мориндоо мордоод дэлхийг эзлэх амархан, мориноосоо буугаад улсыг төвхнүүлэх хэцүү гэж Чингис хаан хэлсэн байдаг. 

Олон удирдагч бидэнд хэрэгтэй

Манай оронд жинхэнэ удирдагч хүн байна уу? Удирдагч хүн ямар зан авир, шинж чанартай байх тухай сурах бичиг, ном, сэтгүүлд хангалттай бичсэн байдаг. Гэхдээ эдгээр "онол"-ын дагуу өөрийгөө хөгжүүлж бүх ур чадварыг эзэмшлээ гээд хүлээн зөвшөөрөгдсөн удирдагч болохгүй. Харан энэхүү онолд заасан зүйлүүдийг өөрийн орны хөрсөн дээр буулгах нь зүй ёсны хэрэг. Жинхэнэ удирдагч хүн манай орны аль ч салбарт хэрэгтэй байна. Улс төр, бизнес, нийгмийн салбарт тэр тусмаа олон хүний хүндэтгэлийг хүлээсэн, олон хүнийг араасаа дагуулсан, өөрийгөө болон өөрийн үзэл бодлоо хүлээн зөвшөөрүүлсэн тийм удирдагчдыг олноор бий болгож байж улс орон хурдацтай хөгжих нь дамжиггүй.

Өнөө цагийн удирдагчдын үнэн төрх

Удирдагчдын ихэнхи нь төрмөл, цөөн хэсэг нь удирдлагын ур чадвараа хөгжүүлснээр нийгэмд байр суурь эзэлж өөрийгөө хүлээн зөвшөөрүүлсэн байдаг. Гэхдээ хэрэглээгүй авъяас зэвэрдэг, ашиглаагүй булчин агшдаг, тогтоол ус өмхийрдөг гэдэг шиг хичнээн авьяас байгаад түүнийгээ байнга хөгжүүлж гэмээнэ жинхэнэ удирдагчийн ур чадварыг олж авах биз ээ. Удирдагч хүн өдөр бүр өөрийгөө хөгжүүлдэг. Өөрийгөө хөгжүүлэх олон арга хэлбэрийн нэг нь ном, сэтгүүл унших, бусдын туршлагаас суралцах арга хэлбэр байдаг. Манай олон удирдагчидад унших зав хомс байдаг гэж хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр өгсөн ярилцлаган дээрээс уншиж, сонсож байсан. Удирдагч хүн бүгдийг мэддэг байх ёсгүй л дээ, харин юу мэдэж байх ёстойгоо мэддэг байх хэрэгтэй. Зарим хүмүүс сайн мэдлэгтэй болсоноор удирдагч болчих юм шиг боддог байх. Тэгвэл их дээд сургуулиуд, шинжлэх ухааны байгууллага дээр очиж мундаг мэдлэгтэй хүмүүс үнэхээр удирдаад байна уу, үгүй юу гэдгийг харахад болно. Удирдагч хүн бусдыг хөгжүүлдэг, өөр нэгэн удирдагчийг төрүүлдэг байх ёстой. Сайн тамирчид дараа үеийн сайн тамирчинг бэлддэгтэй адил, дараа дараачийн сайн удирдагчдыг бэлтгэж байж улс орон хөгжинө. Зарим нэг нь сайн удирдагчийг бэлдээд байвал өрсөлдөгчөө бэлдээд байгаа юм биш үү гэсэн хардлагаар энэ асуудалд хандах явдал байдаг. Ийнхүү бодож байх зуур бусад орны удирдагчид өөр өөрсдийн удирдагчдыг бэлтгэн гаргаснаар бидний өрсөлдөх ёстой гадаад зах зээл дээр өөрсдийн байр сууриа эзэлсээр байна. Өрсөлдөх талбар зөвхөн Монголоор дуусаагүй гэдгийг сануулмаар байна. Тиймээс сайн удирдагчдийг олноор бэлтгэснээр олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн бараа, үйлчилгээг бий болгох өөрсдийн байр сууриа эзлэх учиртай.

Манайд бас нэгэн дутагдаад байгаа явдал нь бусдад эрх мэдлээ шилжүүлэн өгч чадахгүй байгаа явдал. Мэдээж өөрийн байгуулсан компанийхаа үйл ажиллагааг хэн нэгэнд даатгана гэдэг амаргүй. Ийм үзэл бодолтой явбал тухайн бизнес тэрхүү удирдагчаараа дуусах болно. Хамтран ажиллаж байгаа хүмүүстээ итгэл хүлээлгэж, тухайн төслийг гүйцэтгэх эрхийг нь хариуцлагатай нь цуг олгохоос бүү ай. Энэ байдал ялангуяа манай төрийн байгууллагын удирдлагуудад ажиглагддаг. Төрийн бус байгууллагаар төрийн зарим үйл ажиллагааг гүйцэтгүүлж болох эрх зүйн орчинтой боловч одоогоор энэ үүргээ бусдад бүрэн шилжүүлсэн төрийн байгууллага байхгүй л байна.

Ямбыг нь эдэлж байгаа бол ялыг нь бас үүрэх ёстой гэсэн үг байдаг. Олон улсын жишгээр эрх мэдэл, эрх чөлөө 2 урвуу хамааралтай ухагдахуун. Харин үүрэг, хариуцлага 2 өөр хоорондоо шууд хамааралтай. Манай олон компанийн захирлууд, төрийн байгууллагын удирдлагууд эрх, үүргээ сайн мэддэг, бүр түүнийгээ хэтрүүлэн эдэлдэг хирнээ хариуцлага хүлээх чадвар сул байгаа нь харамсалтай. Энэ талын соёл манай нийгэмд төлөвшөөгүйн уршигаар эцсийн бүлэгт иргэд хохирч байна. Эх орон, иргэдэд уршигтай шийдвэр гаргасан албан тушаалтан өөрөө түүнийгээ ухамсарлан суудлаа тавьж өгдөг соёл (ёс суртахуун гэвэл илүү оновчтой ч байж мэдэх юм) бий болсоноор манай улс зөв зам руугаа орно. Та бүгд мэднэ дээ, өндөр хөгжилтэй орны улс төрийн өндөр албан тушаалтан буруу шийдвэр гаргасан, тэр ч байтугай буруу үг хэлсэнийхээ төлөө албан тушаалаасаа сайн дураараа огцордог. Энэ нь тухайн нийгэмд өөрийн байр сууриа бага зэрэг алдаж байгаа хэдий ч өөрийгөө хариуцлага хүлээх чадвартай гэдгээ харуулан бусдаас хүндлэл хүлээх нэгэн арга юм. Аливаа хүн буруу зүйл хийчихээд буруугаа хүлээн зөвшөөрдөг, дараагийн удаад тэрхүү алдаагаа давтахгүйг хичээдэг байх нь ухамсарт нийгэмд хөгжин дэвших үндэс нь болдог гэдэг. Гэтэл манай нийгэмд улс төрчид буруу алхам хийчихээд ядаж “уучлаарай” гэж хэлж чадахгүй байгаа нь энэ нийгмийг ухамсарт нийгэм гэж үзэхгүй байгаа эсвэл ард иргэдийг дорд үзэж байгаагын нэгэн илрэл. Тиймээс үр хойчоо хүмүүжүүлэхдээ ядаж л уучлалт гуйж чаддаг болгомоор байна, буруугаа ухамсарласан уучлалт шүү.

Олон хүмүүс өөрийнхөө зөв байсныг батлахын төлөө амьдарч байна. Эдгээр хүмүүс бусадтай нийлээд амжилтанд хүрэхийн төлөө өнгөрсөндөө биш өнөөдөртөө амьдарч яагаад чадахгүй байна вэ. Миний бодлоор эдгээр хүмүүс зөв зүйл хийж байгаа бусад хүмүүсийг хүлээн зөвшөөрч чаддаггүй, өөрийн алдаатайгаа эвлэрч чаддаггүй хүмүүс байдаг юм болов уу. Үүний нэгэн жишээ нь: Буян компанийн захирал Жаргалсайхан. Энэ хүн өөрийн зөв гэдгийг нотлох гэж хамаг энергиэ зарцуулаад байгаа нь ярилцлагуудаас нь харагддаг. Тийм ч болохоор оролцсон сонгууль бүртээ амжилт олохгүй байгаа болов уу.

Биднийг удирдагчаа хүлээн зөвшөөрөхгүй мунгинаж байх хойгуур дэлхийн хүн ам өсөн хөгжиж бусад орнуудад олон тооны удирдагчид төрөн гарсаар байна. Тэдгээр удирдагчдаар манлайлуулсан хүмүүс дэлхийн зах зээл дээр байр сууриа эзлэн бидний авч болох ёстой байсан боломжуудыг бага багаар олзолсоор байгааг эргэн нэг харах цаг нь болсон. Тиймээс эхлээд өөр хоорондоо дайсагнасан, атаархсан, үзэн ядсан, өш хонзон санасан үзлээ өөрчилцгөөе.

Ертөнц дээр 2 төрлийн хүн байдаг гэдэг. Сайн эсвэл муу, сайхан эсвэл муухай, эр эсвэл эм, ухаантай эсвэл тэнэг аль нь биш, харин бусдыг өөд нь татдаг эсвэл доош нь чангаадаг гэж 2 төрлийн хүн байдаг. Манай нийгэмд тамын тогооны үлгэрээр бусдыг доош нь чангаадаг төрлийн хүн олон байдаг гэж ярьдаг боловч үнэндээ сүүлийн үеийн залуусын бодол өөрчлөгдөж бусдыг өөд татдаг, нэгнийгээ дэмждэг, урам хайрладаг төрлийн хүмүүс олон болж байгаад сэтгэл хангалуун байна. Одоо л бид ухаалаг нийгэм рүү хөтлөгдөж байгаагын илрэл энэ буй за.

Бид юунаас эхлэх ёстой вэ?

Дээр бичсэнтэй ижил зүйлийг гадаад, дотоодын олон хүмүүс ярьж, бичдэг. Бид нар өөрсдөө ч сайн мэдэж байгаа. Харин энэ сөрөг үзэгдлүүдийг арилгах, дараагийн зөв үйлдэл рүүгээ хэрхэн орох талаар бичихгүй байхын аргагүй.

Байдлыг бодитоор тусгаж авч алдаа, оноогоо дэнсэлдэг баймаар байна. Зарим залуус хэт хялбар аргаар амьдрах хүсэлдээ хөтлөгдөөд амьдралын мөн чанарыг өнгөцхөн хараад байна. Хүн бүр энэ ертөнцөд өөрийн гэсэн үүрэгтэй, мөн өөрийн гэсэн дүртэй. Бусдын амьдралыг хараад түүнтэй адилхан тавилан эдлэх гээд азтай мөчийг хүлээх шаардлагагүй, бусдын дүрд өөрийгөө тавьж “жүжиг” тоглох гэж мэрийх хэрэггүй биз ээ. Өөрийнхөө бодит дүр төрхийг л олохын тулд дараахь хэдэн зүйлийг хиймээр байна.

• Хариуцлага хүлээх чадвартай баймаар байна. Буруу зүйл хийсэн бол уучлалт гуйж сурах хэрэгтэй. Бусдад бурууг тохох гэж оролдохоосоо илүүтэй өөртөө байгаа буруу зүйлийг нээн илрүүлэх нь амжилтанд хүрэхэд чангаагаад байгаа саадыг таягдан хаяж байна гэсэн үг.
• Бусдыг зөв зүйл хийж байхад нь урамшуулж чаддаг байх. Хүнд өгөхөд өөрөөс нь ямар ч зарлага гаргадаггүй хирнээ авч байгаа хүнд эрч хүч, итгэл үнэмшил өгдөг зүйл бол урмын үг, инээмсэглэл хоёр. Урмын үг хайрлахдаа манж зан хэрэггүй, харин ч энэ нь тухайн хүнийг эвдэх эх үүсвэр нь болдог. Зарим хүмүүс бусдаас магтаал сонсох гэж эсвэл алга ташуулах гэж “мундаг” зүйл ярьж, бичдэг. Үүнийг бодитоор дүгнэж зөв зүйлээ л үнэн сэтгэлээсээ урамшуулцгаая.
• Аль нэг улс төрийн намыг даган туйлширмааргүй байна. Зарим залуус нам дагаж хялбар аргаар амьдарчих хүсэлдээ хөтлөгдөөд байна. Үнэхээр төрийн хариуцлагатай алба хаших бэлтгэл нь хангагдсан гэж өөрийгөө үзэж байгаа бол шийдвэртээ бат зогс. Харин энэ бэлтгэл нь хангагдаагүй, албан тушаалаа ашиглаж амьдралаа гоё болгоно гэж бодож байгаа бол том эндүүрэл. Манай нийгэм ухаажиж байна, алсдаа өөрийгөө л боомилох алхамаа хийж байна гэж ойлгох хэрэгтэй. Аль ч намд сул тал, давуу тал байгаа. Түүнийг бодитоор үнэлж цэгнэдэг баймаар байна. Ингэж байж улс төрөөс ангид амьдрах, нийгмийн сэтгэлгээг эрүүлжүүлэх болов уу. Өндөр хөгжилтэй оронд иргэд нь тэр аяараа улс төржсөн, улс төрөөр амьсгалсан нийгэм байдаггүй.

Эцэст нь өөрийн өмнөө байгаа хийх ёстой зүйлээ л хийцгээе. Бусад нь сайн явбал атаархахаа болъё, муу явбал гоочлохоо болъё. Өөрөөр хэлбэл хэрэгтэй дурласан ард түмэн байхаа болих цаг нь болжээ.

Ирээдүйн дэлгүүр

2008 онд ноороглож үлдээсэн бичлэгээ дуусгав. Түүнээс хойш одоог хүртэл ийм дэлгүүр манайд бий болоогүй байгаа нь миний энэ төсөөлөл амьдралаас тасархй эсвэл энэ төрлийн бизнесийн орон зай байгаа гэсэн үг. Зарим нэг зүйл нь хоцрогдсон байвал уучилна буй за.

Дэлгүүр бол бидний амьдралд зайлшгүй хэрэгцээтэй бараа, бүтээгдэхүүнийг худалддаг газар учир хүссэн ч, эс хүссэн ч амьдрахын тулд дэлгүүр орох шаардлага бидэнд тулгардаг. Мөн энд багагүй цаг хугацаа, мөнгө зарцуулдаг.

Монголд ирээд, сурсанаараа Их дэлгүүр орж ойр зуурын хэрэгцээний хүнсээ цуглуулав. Тэгээд очерлож байж нэг юм кассан дээр очсон чинь хөнгөлөлтийн карт уншихгүй сүлжээ тасарсан гэж байна. За яахав тэгвэл тооцоогоо төлбөрийн картаар хийе гэтэл барааны нийт мөнгөн дүнг амандаа 2,3 үглэж аваад картыг маань аваад харайлгалаа шүү. Хэрвээ гадаад хүн бол картыг нь аваад зугтаж байна гээд бараг араас нь гүйх байсан байх. Тэр хооронд арын очер нэмэгдээд л.. /2008 онд ингэж бичиж байв. Харин байдал одоо хамаагүй сайжирч олон POS машинтай болсон ч, өөр банкны POS-оор уншуулж гүйлгээний шимтгэл авдаг болсон/

Дээрх болсон явдалтай уялдуулаад манайд өндөр хөгжилтэй оронд байдаг шиг дараах дэлгүүр ойрын ирээдүйд бий болоосой гэсэндээ энэ нийтлэлийг бичиж сууна.

Үйлчлүүлэгчийн карт

Энэхүү картыг гэр бүлийн гишүүд эзэмших бөгөөд тухайн гэр бүл ямар бүтээгдэхүүнийг хэдий хэмжээгээр худалдан авдаг талаарх мэдээллийг хадгална. Эхнэр нь байнга дэлгүүр орж хүнсээ цуглуулдаг байсан бол нөхөр нь тус дэлгүүрт орж картаа уншуулсанаар яг ямар хүнсний бүтээгдэхүүнийг хаанаас (аль тасгаас), ямар хэмжээтэй авдаг талаарх мэдээллийг өгчихнө. Энэ нь зарим бүтээгдэхүүн ижил боловч шинж чанар нь өөр байдаг, бас байнга тухайн дэлгүүрээр үйлчлүүлдэггүй хүн авах гэж байгаа бүтээгдэхүүнийг хаана байрладгийг мэдэхгүйн улмаас түүнийг олж авах гэж цаг үрнэ. Энэ төөрөгдөлийг арилгах зорилгоор байнгын үйлчлүүлэгчийн картыг дэлгүүрээс олгож болох юм. Картан дээр нь мөн худалдан авалтын дүн байх нь жилийн эцэст хувь хүний орлогын албан татвар төлөх, сар бүрийн өрхийн зардлаа тооцох, төсвөө хийх зэрэгт хэрэг болно.

Ухаалаг лангуу

Лангуун дээр байгаа барааны хугацаа дууссан эсэх, байх ёстой хэмжээндээ байна уу үгүй гэх мэтэд хяналт тавих үүднээс энэ төрлийн лангууг ашиглана. Ингэснээр агуулахын үлдэгдэл, тухайн бараа ямар үед ихээр борлогддог зэрэгтэй уялдуулж худалдан авалтаа дэлгүүрийн менежерүүд удирдах боломжтой болно. Хяналт тавьдаг төрийн байгууллагын хувьд энэхүү лангуун дээр очиж тухайн бүтээгдэхүүн хэзээ үйлдвэрлэгдсэн мэтийн мэдээллийг авч хяналт тавих бөгөөд үйлчлүүлэгчдийн хувьд ч тухайн барааны хүнсний аюулгүй байдалд санаа тавих зүйлгүй болох юм. 

Кассчингүй дэлгүүр

Ингээд үйлчлүүлэгчийн картын мэдээллийн тусламжтой шаардлагатай бараагаа ухаалаг лангуунаас авсаны дараа кассанд очиж очерлох хэрэг гарна. Энэхүү урт дарааллыг худалдан авагч өөрөө баар кодыг нь уншуулан, үйлчлүүлэгчийн картаа ашиглан хөнгөлөлт эдэлсэний дараа төлбөрөө төлж болох юм. Өөрөөр хэлбэл өөрөө өөртөө үйлчилнэ. Олон хүн сайнтай, муутай байдаг хойно зарим хүмүүс "үнэгүй" бараа авчих санаа байхыг үгүйсгэхгүй. Тиймээс тухайн өөрөө өөртөө үйлчилдэг кассан дээр хяналтын камер байршуулж болно эсвэл RFID технологийн тусламжтай төлбөр төлөөгүй бараа хаалгаар гарах үед дохиолол дуугардаг байдлаар зохицуулж болох юм.